مقام حضرت زهرا بالاتر است یا حضرت مریم؟

در این كه مریم از زنان برگزیده خدا می باشد، شكی نیست. اما سخن این است كه آیا قرآن دلالت دارد كه حضرت مریم برگزیده ترین زن جهان برای همیشه است یا این كه برگزیده بودن و برتری او بر همه زنان تا زمان نزول قرآن را اثبات میكند و برای این كه بدانیم آیا بعد از نزول قرآن و از زمان پیامبر تا قیام قیامت بانویی در رتبه ایشان یا برتر از ایشان خواهد آمد یا نه؟ باید از خدا و پیامبر خدا كه به امر و اراده خدا بر غیب اشراف دارد، جویا شد.

پس باید پیام قرآن كریم درباره برتری مریم روشن شود. در قرآن آمده: وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلی‏ نِساءِ الْعالَمِینَ (۱) و (به یاد آورید) هنگامی را كه فرشتگان گفتند: "ای مریم! خدا تو را برگزیده و پاك ساخته و بر تمام زنان جهان، برتری داده است.

باید توجه داشت كه منظور از برتری و فضیلت حضرت مریم(س) در آیه مذكور این نیست كه ایشان در تمام فضائل و كمالات و جهات انسانی بر همه زنان عالم حتی فاطمه زهرا برتری دارد. بلكه منظور از این برتری جهت خاصی است كه حضرت مریم(س) را از سائر زنان ممتاز كرده است.

برای روشن شدن این مطلب از خود آیه شریفه كمك می‏گیریم. در آیه یاد شده كلمه اصطفاء دو بار تكرار شده است.

در فراز (( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ )) به یك نوع انتخاب اشاره می‏كند بدون اینكه مسئله برتری آن حضرت را مطرح نماید. و این قسمت از آیه صرفا اصطفاء و انتخاب نفس خود مریم(س) را در فضائل و تقوا بیان می‏كند، و برتری ایشان نسبت به سائر زنان لحاظ نگردیده است.

ودر فراز (( وَ اصْطَفاكِ عَلی‏ نِساءِ الْعالَمِینَ))، گرچه برتری حضرت مریم نسبت به سائر زنان عالم آمده است؛ حال باید روشن شود منظور از این برتری چیست؟آیا برتری ایشان بر زنان عالم بهصورت مطلق است یا مقیّد می‏باشد، با این معنا كه در چه جهت برتری دارد در تمام جهات و فضائل انسانی یا در یك جهت خاص كه مخصوص ایشان می‏باشد. آنچه می‏توان گفت این است كه حضرت مریم در یك جهت خاص نسبت به تمام زنان عالم برتری دارد. و آن جهت برتری این است كه ایشان بدون داشتن همسر به طور معجزه‏ آسا و خرق عادت فرزند آورد. پس برتری ایشان در قسمت اخیر آیه نسبی است و به طور مطلق نمی ‏باشد.

و از نظر دستور زبان عرب نیز اگر كلمه اصطفا با "علی" متعددی شود معنای تقدم را می‏دهد نه مطلق اصطفاء و برتری، (۲) یعنی حضرت مریم به خاطر صلاحیت‏ها و ویژگی‏هائی كه داشته است این برتری و تقدم را بر زنان عصر و زمانه‏اش پیدا كرده كه او به عنوان مادر حضرت عیسی برگزیده شده است.

بعد از روشن شدن معنای برتری حضرت مریم نسبت به سائر زنان عالم، حال باید گفت زنی كه در فضائل و كمالات معنوی و طهارت و تقوا، یگانه زنان است و نسبت به همه زنان عالم از اولین و آخرین برتری دارد عصمت كبری فاطمه زهرا(ع) است.(۳)

و از امام صادق(ع) در مورد فرمایش رسول خدا سؤال شده كه "فاطمه سرآمد زنان عالم است یا سرآمد زنان عصر خویش می‏باشد؛ آن حضرت پاسخ دادند آنكه سرآمد زنان عصر خویش بود مریم(س) بود. اما فاطمه(س) سرآمد همه زنان عالم از اولین تا آخرین است، (۴)

بنابر این مسئله برتری حضرت فاطمه(س) نسبت به زنان عالم وحتی مریم(س) مستند به روایات متعدد است كه در احادیث رسول گرامی(ص) و ائمه(ع) آمده است. حضرت زهرا كسی است كه خداوند در شأن او، پدر، شوهر و فرزندانش آیه تطهیر را نازل كرده و او را در آیه مباهله شریك در رسالت شمرده و تنها مصداق "نسائنا" معرفی كرده و پیامبر هم در تفسیر این آیات، او را از خود و پاره تن خود خوانده است. پس همان طور كه خود رسول خدا افضل برگزیدگان به طور مطلق است، پاره تنش نیز كه با او در تطهیر و مباهله و... شریك است، افضل برگزیدگان می باشد.

پس افضل بودن حضرت زهرا با استناد به خود آیات قرآن و روایات مؤید آیات است.

روایات هم در مقام بیان و تفسیر آیات است. روایات پیامبر بر افضلیت حضرت زهرا هم فراوان است و در كتب معتبر شیعه و سنی وارد شده و عالمان معتبر بدانها استناد كرده اند. از جمله این روایات: "فاطمه بضعه منی؛ (۵) فاطمه پاره تن من است". رسول خدا خطاب به ایشان فرمود:"یا فاطمة إما ترضین ان تكونی سیدة نساء العالمین؛(۶) وقتی حضرت پرسید پس مریم چه می شود؟ جواب داد: او سید زنان عالم خودش (امت های قبل از اسلام) بود".

امام علی هم بر بالای مزار فاطمه خطاب به رسول خدا فرمود:
"قل یا رسول الله عن صفیتك صبری وعفا عن سیدة نساء العالمین تجلدی؛(۷) ای رسول خدا! از تحمل فراق برگزیده ات صبرم كم شده و چشم پوشیدن از فقدان سیده زنان دو جهان برایم مقدور نیست!".

روایات در اثبات برتری مطلق حضرت زهرا از زنان جهان در دنیا و آخرت بسیار است كه به بیان های مختلف در كتب معتبر شیعه و سنی وارد شده و با توجه به آنها همه عالمان شیعه و كثیری از عالمان اهل سنت، ایشان را برگزیده زنان جهان و افضل از زهرای بتول می دانند.

آلوسی بغدادی از مفسران به نام اهل سنت می نویسد:
عقیده من این است كه فاطمه بتول افضل زنان گذشته و آینده است؛ زیرا علاوه بر جهات دیگر، او پاره تن رسول خداست. (۸)

لازم به توجه است كه آیات قرآنی بدون در نظر گرفتن توضیح و تبیین رسول خدا(ص) نه تنها هدایتگر نخواهند بود بلكه ممكن است گمراه كننده باشند. از این جا است كه حكمت وجود انبیاء و پیامبر(ص) مشخص شده و دقیقا این موضوع  یكی از موضوعات اختلافی میان صحابه بوده است. چه اینكه برخی در مقابل سخنان پیامبر(ص) شعار «كفانا كتاب الله» را سر داده و مانع از بیان مواضع و سخنان پیامبر(ص) شدند.

پی نوشت:
۱. آل عمران(۳) آیه ۴۲.
۲. علامه طباطبایی، المیزان، نشر جامعه مدرسین قم، ج ۳، ص ۲۰۵.
۳. طبری، دلایل الامامه، نشر موسسه البعثه تهران، ۱۴۱۳ش، ص۸۱.
۴. مجلسی، بحارالانوار، انتشارات المكتبة الاسلامیه، ج ۴۳، ص۲۱.
۵. الخزاز القمی، كفایه الاثر، قم: خیام، ۱۴۰۱ ق، ص ۳۷-۳۸؛ احمد بن حنبل، مسند، بیروت: دار صادر، بی تا، ج ۴، ص ۵ و....
۶. ابی داود، مسند، بیروت: دار المعرفه، بی تا، ص ۱۹۷.
۷. كلینی، كافی، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص ۴۵۹.
۸. آلوسی بغدادی، روح المعانی، بیروت: دار الكتب العلمیه، ۱۴۱۵ ق، ج۲، ص ۱۵۰.

---

منبع : شهر سوال